Zachte krachten in harde tijden

De ring van instabiliteit rond de Europese Unie – humanitaire rampen en gewelddadige conflicten in Oekraïne, Gaza en Noord-Afrika – roepen met enige regelmaat een gevoel van machteloosheid op. Het besef dringt dagelijks door hoeveel tragiek er is in de grote buitenwereld. Maar zo’n gevoel verschuift naar de achtergrond wanneer wij – als partners in het bibliotheeknetwerk – blijven denken vanuit eigen mogelijkheden en ons concentreren op onze eigen cirkel van invloed. Niet in de veronderstelling dat alles daarbuiten op termijn wel goed zal komen. Wel in de overtuiging dat het zinvol is om dagelijks bij te dragen aan zachte krachten in harde tijden, onafhankelijk van de uiteindelijke afloop.  

Het bibliotheeknetwerk staat voor een grote krachtproef  
Wij zien het bibliotheeknetwerk, evenals onderwijs en zorg, als een belangrijke zachte kracht in de samenleving. Gelet op verschillende externe ontwikkelingen zijn er veel dossiers waar de aandacht van het bibliotheeknetwerk – nog meer dan voorheen – hard nodig is. Te denken valt met name aan: 

• Afnemende leesvaardigheid en ontlezing; uit werkbezoeken aan Scandinavië en publicaties over Ierland blijkt telkens weer dat dit geen natuurwet is, maar het keren van het tij is in eigen land tot dusver niet gelukt. Structurele preventieve maatregelen en nieuwe benaderingen in, en ondersteuning van, het onderwijs zijn in brede zin nodig.   

• Digitale inclusie; het bevorderen daarvan is voor veel landgenoten cruciaal. Bibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek hebben een aantrekkelijk aanbod op dit gebied, en het bibliotheeknetwerk geeft graag. Het onderzoek De bibliotheek nu en in de toekomst (Mare, 2023) laat echter zien dat het netwerk de betrokken publieksgroepen nog te weinig weet te vinden. Het vergroten van het publieksbereik is en blijft als langetermijndoel van eminent belang.  

• Nepnieuws en de bestrijding ervan; door de snelle ontwikkeling van AI-technologieën neemt de relevantie van dit werk toe. De laagdrempelige toegang tot betrouwbare bronnen organiseren – zowel fysiek als digitaal – blijft een sleutelfunctie van bibliotheken.  

• De groeiende complexiteit van digitale uitdagingen; deze ontwikkelingen in het algemeen en de toegenomen computercriminaliteit in het bijzonder zijn ‘chefsachen’ voor bibliotheekbestuurders geworden. Collectieve actie in het netwerk is nodig. 

Het vasthouden van het tempo van de transitie van de Bibliotheek naar maatschappelijk-educatieve instelling, en het streven naar een robuuste meerjarenfinanciering, verdienen dus nog steeds een hoge plaats op de agenda van alle netwerkpartners.  

Samengevat: een rustige toekomst voor het bibliotheeknetwerk valt de komende jaren nog niet te verwachten. Het netwerk staat richting 2030 voor een grote krachtproef om effectief bij te blijven dragen aan de aanpak van deze én andere maatschappelijke opgaven. 

De inzet van BiSC in 2023 
Het jaar 2023 was het derde realisatiejaar van Bibliotheken faciliteren: het uitvoeringsplan voor het Utrechts bibliotheeknetwerk 2021-2024 van BiSC. In dit verslagjaar hebben wij als Utrechtse provinciale ondersteuningsinstelling samen met de netwerkpartners het Uitvoeringsplan verder invulling gegeven. Onze betrokken medewerkers hebben zich geconcentreerd op het verstevigen van samenwerkingen met de netwerkpartners en het aangaan of faciliteren van nieuwe verbanden. Zo heeft de samenwerking tussen de Utrechtse bibliotheken onderling en de bibliotheken en BiSC als provinciale ondersteuningsinstelling zich verder ontwikkeld en verdiept. Door samenwerking wordt het Utrechtse bibliotheeknetwerk sterker, dit blijkt onder meer uit de inzet voor het initiatief Klein Binnen Groot, waarin vier bibliotheken zich hebben ingespannen om gezamenlijk synergievoordelen te creëren.  

Uiteraard bleef onze focus ook gericht op het vergroten van publieksbereik: het stapsgewijs toewerken naar de landelijke netwerkdoelstelling om van vier naar acht miljoen verbonden gebruikers te groeien. 

Op landelijke schaal heeft BiSC zich, samen met Cubiss, Probiblio en Rijnbrink, volop ingezet voor het ontwikkelen van een programma Samen Digitaal Innoveren. In dit verband vonden in 2023  de voorbereidingen voor de aanbesteding voor een nieuw, landelijk bibliotheeksysteem en de oprichting van een coöperatie plaats. 

Intern was de bestuurlijke fusie met Cubiss per 1 januari 2023 een mijlpaal. In het verslagjaar hebben we extra aandacht besteed aan het intensiveren van de onderlinge samenwerking tussen onze POI’s in Brabant, Limburg en Utrecht, zodat de netwerkpartners vervolgens de vruchten daarvan kunnen plukken. Waar mogelijk en zinvol harmoniseren we het beleid in ons samenwerkingsverband en stimuleren we het onderling delen van kennis en praktijkervaringen, zodat die ten goede komen aan het bibliotheeknetwerk. Dit bleek onder meer effectief in onze werkgebieden bij de ondersteuning van bibliotheken bij het aanvragen van de zogeheten Specifieke Uitkeringen (‘SPUK Bieb’) van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. 

De samenwerking met de provincie Utrecht hebben wij ook in 2023 ervaren als open, constructief en stimulerend. Samen met de Utrechtse netwerkpartners zijn de Provincie en BiSC jaren geleden vanuit een gedeelde visie gaan bouwen aan de maatschappelijke bibliotheek. Het netwerk is sindsdien versterkt en het aantal maatschappelijke activiteiten en voorzieningen – denk bijvoorbeeld aan de Informatiepunten Digitale Overheid en de bibliotheekdienstverlening aan het onderwijs – is gegroeid. Er is dus alle reden om de ingeslagen weg met vertrouwen te vervolgen. 

Peter van Eijk  
Augustus 2024  

(Beeld/bron: Unsplash.com, Humphrey Muleba, L4jb3ubqsmM). 

<< Terug naar overzicht