Uit diverse onderzoeken van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) komt een robuuste trend  in mediagebruik naar voren: Nederlanders besteden steeds minder tijd aan het lezen van gedrukte media, terwijl we met zijn allen meer en langer online zijn. Het SCP stelt vast dat de gemiddelde tijd die mensen besteden aan computers en internet blijft stijgen.
Door Peter van Eijk
‘Alle groepen in de bevolking vanaf 12 jaar spenderen gemiddeld 4 uur per week aan internet. Het betreft hier alleen internetgebruik in de vrije tijd en niet tijdens werk’, volgens SCP (zie www.scp.nl).  Anders gezegd: de groeiende invloed van digitale technologie in het persoonlijk leven van miljoenen Nederlanders lijkt onstuitbaar. Waar Facebook, Youtube, LinkedIn en talloze andere digitale platforms niet meer zijn weg te denken uit ons leven  neemt tegelijkertijd de betekenis van onze geliefde ‘boektechnologie’ steeds verder af.  Ongewild bevinden bibliotheekbestuurders en – professionals zich mede daardoor in een ingrijpend transitieproces. Onderstaande figuur illustreert deze ontwikkelingen.

Ingrijpende gevolgen
In dit transitieproces ervaren we steeds vaker de ingrijpende gevolgen voor de bibliotheeksector.  Digitale technologie ontwricht de betekenis van ‘boektechnologie’ in ons leven en brengt nieuwe complexe vraagstukken met zich mee. Hoe in te spelen op een afnemende bereidheid van veel gemeentebesturen om ‘klassieke’ uitleenactiviteiten te subsidiëren? Welke mogelijkheden ontstaan er voor bibliotheken die zich verder willen bekwamen als ‘partner in persoonlijke ontwikkeling’? Hoe kan verworven kennis van collecties- en informatiespecialisten worden ingezet in ons land dat overspoeld wordt door de internationale digitaliseringsgolf?  Kortom: wat te doen?
Samen nieuwe mogelijkheden onderzoeken
Vanuit het perspectief van de maatschappelijk ondernemer bezien, zijn er naast bedreigingen ook altijd nieuwe mogelijkheden. Voor innovatief bibliotheekwerk zie ik er in dit verband vier die een gezamenlijke nadere uitwerking verdienen:
– Het besef groeit in brede kring dat digitale geletterdheid voor iedereen van belang is. Het idee voor een Deltaplan Digitale Vaardigheden verdient ons aller steun, niet in de laatste plaats van de nieuwe regering die volgend jaar aantreedt. Een nationale investering voor naar schatting  1.5 -2 miljoen mensen die digitaal fit moeten worden, verdient de toekomstige regering binnen enkele jaren terug als deze mensen in de komende jaren ook kunnen werken met een DigiD, hun elektronisch patiëntendossier kunnen raadplegen en optimaal gebruik gaan maken van e-overheidsdiensten. Het Deltaplan lijkt me een topprioriteit voor onze VOB-collega’s in Den Haag in de aanloop naar de verkiezingen.
– In het verlengde van dit Deltaplan kan onze landelijke inkoopcommissie forser gaan investeren in het verwerven van licenties voor educatieve content. Dan kan een nog meer onderscheidend, marktaanvullend, aanbod ontstaan voor toekomstige nieuwe leden en gebruikers. Nauwere samenwerking met innovatieve uitgevers die ook meer willen investeren in ‘digitaal leren en lezen’  vertrouw ik de leden van de commissie graag toe.
– In tal van vestigingen wordt steeds duidelijker hoe belangrijk een professionele ICT-infrastructuur is: studenten, scholieren en zelfstandige professionals verwachten stromend WiFi op beschikbare openbare werkplekken. In het hoger onderwijs bestaat Eduroam al jaren: studenten, onderzoekers en medewerkers kunnen op een veilige manier gebruik maken van het draadloos netwerk van hun onderwijs-/onderzoekinstelling. Bovendien kunnen ze met hun inloggegevens zonder moeite gebruik maken van het Eduroam-netwerk bij andere instellingen. Ik kan me voorstellen dat we als bibliotheeksector een ‘Biblioroam’- voorziening realiseren. Dan spelen we in op een behoefte van velen en weten we dan bovendien wie de bezoekers van de vestigingen zijn. Dat laatste biedt weer kansen voor ledenwerving en marketing op nationaal niveau. Dit is de reden dat we vanuit BiSC gaan onderzoeken of we dit Biblioroam-idee kunnen verwezenlijken, bij voorkeur samen met de KB.
– Ten slotte een idee voor collectiespecialisten: zij kunnen een rol gaan spelen bij het professioneler ontsluiten van podcasts. Een betrouwbare gids in dit deel van het medialandschap is momenteel nog ver te zoeken – of heb ik iets gemist?
Enthousiast en gezamenlijk surfen
Laten we dus als bibliotheeksector – meer dan voorheen – enthousiast en gezamenlijk vaker gaan surfen op de digitaliseringsgolf. De afnemende betekenis van gedrukte media houden we immers niet tegen – hoe spijtig ook voor ons als boekenfans. En dat niet alle ideeën in de turbulente digitale arena tot relevante nieuwe diensten zullen leiden, moge duidelijk zijn. Daarom is in het transitieproces de les van ijshockey legende Wayne Gretzky leerzaam: ‘Je mist 100 procent van de schoten die je niet neemt’.
Peter van Eijk
directeur-bestuurder BiSC