Burgerschap als publiek ambt

Meer dan twee decennia geleden hield Herman Tjeenk Willink een pleidooi om het burgerschap te beschouwen als een publiek ambt. De toenmalige vicepresident van de Raad van State stelde: ‘’Burgers zijn essentieel voor een democratie. Een democratie die zijn burgers verliest, houdt op te bestaan. Om hun rechten én plichten als burger te kunnen vervullen moeten burgers zelfstandig en verantwoord kunnen oordelen.”[1] Een standpunt waar ik mij goed in kan vinden.

Wat dit publieke ambt inhoudt, heeft de huidige Minister van Staat sindsdien regelmatig toegelicht. Bijvoorbeeld in zijn boek ‘Groter Denken, Kleiner doen’: Het gaat in groter denken altijd om de visie op de maatschappij. In wat voor maatschappij wil je leven? Dat mag iedereen zelf bepalen. Vervolgens kies je de politieke partij waarvan je denkt dat daarbij past. En neem je als burger ook zelf initiatieven die je nodig acht. Niet in het individuele belang, maar in het algemene belang. Burgerschap als publiek ambt. Daarbij stel ik altijd de vraag, die vaak wordt overgeslagen, zeker ook in de politiek: wat is het probleem en wie heeft het?[2]

Niet vanzelf
Deze notie van burgerschap als publiek ambt heeft mij altijd aangesproken. Tegelijkertijd leerde de dagelijkse praktijk mij lang geleden al (als lid van een politieke partij) dat het ‘kleiner doen’ in het algemeen belang doorgaans een forse opgave is. Dat dit geen unieke, particuliere ervaring is, toont onderzoek naar participatieprocessen. Daaruit blijkt dat de meeste burgers onder de huidige omstandigheden niet toekomen aan zelfstandig initiatieven nemen als ze die nodig achten.[3] Om overigens heel begrijpelijke redenen.

Gelukkig zijn er op verschillende plaatsen in ons land moedige pioniers opgestaan die – in het kielzog van Tjeenk Willink – positieve veranderingen hebben weten door te voeren.

Burgerberaden: groeiende politieke belangstelling
Auteur en historicus Eva Rovers is zo’n pionier. Zij is medeoprichter van het Bureau Burgerberaad, met een heldere boodschap over zijn bestaansreden: “Nederland staat voor een groot aantal ingewikkelde problemen: stikstof, klimaat, energieafhankelijkheid, woningnood, kansenongelijkheid, jeugdzorg, polarisatie, asielbeleid en (digitale) veiligheid. Alleen een sterke, veerkrachtige democratie kan dit soort uitdagingen aan zonder ten onder te gaan aan verdeeldheid. Dat betekent een democratie waarin politiek en inwoners als bondgenoten samenwerken om taaie vraagstukken op te lossen.”[4]

Haar recente boek ‘Nu is het aan ons’ bevat een aansprekend betoog over de invoering van burgerberaden: door loting samengestelde groepen burgers die – na uitgebreide en geïnformeerde overlegrondes – aanbevelingen doen over beleid. [5] Door het democratische gesprek met elkaar aan te gaan helpen deze burgers de gekozen volksvertegenwoordigers om besluiten te nemen over complexe vraagstukken.

Burgerforum
Precies een jaar geleden heeft Eva Rovers haar boek overhandigt aan Klimaatminister Rob Jetten. Kennelijk valt het idee voor het organiseren van een burgerberaad over klimaat- en energiebeleid in goede aarde bij het Kabinet, want kort geleden stuurde deze minister een brief naar de Tweede Kamer met contouren voor een burgerforum.[6] Uit de keuzes voor het ontwerp van zo’n burgerforum blijkt dat er ook al praktisch is nagedacht over de randvoorwaarden.

Neem bijvoorbeeld randvoorwaarde 9, die beschrijft dat ‘’… niet alleen de samenstelling van het burgerforum voldoende representatief is (randvoorwaarde 6), maar ook dat alle deelnemers gelijkwaardig kunnen meedoen en inbreng kunnen leveren … Hiervoor is nodig dat niet alleen oog is voor verschillen in kennisniveau, maar ook voor verschillen in vaardigheden en manieren van leren tussen deelnemers. Goede facilitering en logistieke ondersteuning is hierbij cruciaal.”[7]Bij lezing door mijn gekleurde bril, zie ik hier een mogelijke relevante rol voor het bibliotheeknetwerk.

Burgerschap en de mogelijke rollen voor bibliotheken
Op 6 april 2023 hield Eva Rovers tijdens de landelijke netwerkdag voor bibliotheekbestuurders en -professionals een presentatie. Haar oproep om de faciliterende rol van bibliotheken ten behoeve van burgerberaden uit te bouwen werd zeer goed ontvangen! En dat laatste viel te verwachten want op verschillende plaatsen in het bibliotheeknetwerk is al een paar jaar sprake van uiteenlopende initiatieven op het gebied van Democratisch Burgerschap en Digitaal Burgerschap.

Lezingen en festivals, een apart programma Digitaal Burgerschap, cursussen … het is maar een greep uit het aanbod. Daaraan heeft Cubiss onlangs een inspiratiegids toegevoegd, terwijl BiSC – samen met de Bibliotheek Utrecht – vorige maand een longread publiceerde waarin vier potentiële rollen voor bibliotheken naar voren komen. In mijn woorden: informatiebron voor maatschappelijke vraagstukken, podium en verbindend platform, oefenplaats om te werken aan burgervaardigheden, ondersteuner in zelforganisatie.[8]

Samenvattend: het bibliotheeknetwerk besteedt steeds meer aandacht aan het thema Burgerschap. Het ondersteunen van burgerberaden sluit hierbij goed aan. Geïnspireerd door Herman Tjeenk Willink – hij blijft actief, nu in de Raad van Advies van Bureau Burgerberaad – is mijn uitnodiging aan alle geïnteresseerde netwerkrelaties om met een gezamenlijke focus te investeren in een structurele samenwerking met perspectief!

Peter van Eijk
April 2023

---

[1] Toespraak 25 september 2001, zie https://www.raadvanstate.nl/tjeenkwillink/toespraken/2001/09/toespraak/

[2] Pertijs, ‘’Wat is het probleem’’, interview met Tjeenk Willink, Maatschappij en Politiek, maar 2022

[3] ‘Mensen … met een lage sociaaleconomische status en jongeren zijn minder snel geneigd om mee te doen aan participatieprocessen. Dat zien we terug bij alle vormen van (politieke) participatie’ (bijlage bij voorstel aan Burgerforum Klimaat en energie, invulling randvoorwaarden, 13 dec 2022)

[4] https://www.bureauburgerberaad.nl/over-ons

[5] https://kiosk.decorrespondent.nl/products/nu-is-het-aan-ons-eva-rovers

[6] Brief minister Jetten d.d. 23 januari 2023, overheidsidentificatie nummer 00000001003214369000

[7] Bijlage bij brief minister Jetten

[8] Kiza Magedane & Bram Eidhof: Democratisch burgerschap in de bibliotheek, longread van Bibliotheek Utrecht en BiSC, januari 2023; Cubiss, aanbod digitaal burgerschap voor jongeren (18-25 jaar)