BLOG

Amersfoort, 24 maart 2022. Bij prachtig voorjaarsweer maak ik, samen met collega’s, voor het eerst ‘een podcastwandeling’. Wat een origineel begin van het nationaal bibliotheekcongres!

Terwijl we lopen langs oude stadswallen klinkt de stem van Marleen Stikker in onze oren. Ze was ‘burgemeester van de Digitale Stad Amsterdam’ en sindsdien volg ik haar werk met waardering. Haar recente boek – Het internet is stuk – maakte opnieuw veel indruk, mede door de inspirerende ondertitel: ‘’maar we kunnen het repareren’’.[1] Maar wie zijn ‘we’ dan precies? Daarover straks!

Nu eerst het podcastverhaal, waarin Marleen aandacht vraagt voor een paar sleutelvragen. In mijn woorden: wat is ons begrip van burgerschap in het algemeen? En daarvan afgeleid: welke rol is er voor bibliotheken op het nieuwe terrein van digitaal burgerschap?

Terechte vragen, waarop geen kort en eenduidig antwoord mogelijk is. Maar als lid van het landelijke koersteam voel ik wel behoefte er kort op in te gaan via deze blog.[2]

Burgerschap: (misschien wel) relevanter dan ooit!

Het moderne idee van burgerschap bestaat nog niet zo lang. In de 18^e eeuw groeide onder filosofen de overtuiging dat vrijheid en gelijkheid van burgers niet los van elkaar gezien konden worden. Praktijk werd dit in Nederland pas veel later. Dat burgers gelijk zijn voor de wet en een gelijke stem hebben in de democratie is pas sinds 1919 het geval.[3] In een ruime eeuw zijn onze voorouders erin geslaagd om naast het algemeen kiesrecht een stelsel van rechten en plichten op te bouwen. Velen hebben in de voorbije honderd jaar gestreden voor het uitbouwen van de democratische rechtsstaat en de verzorgingsstaat. Zijn deze Instituties perfect? Neen. Maar ze stellen de meesten van ons sinds ’45 wel in staat om een eigen bestaan op te bouwen en vrij en veilig te leven.

‘’Burgerschap gaat over niets minder dan bevrijding. Om emancipatie uit een situatie van maatschappelijke achterstand, naar een positie die gelijkwaardig is aan die van andere medeburgers’’, aldus Hurenkamp en Tonkens in een toegankelijk boek over dit onderwerp.[4]  Hoeveel geduld, strijd en organisatie het heeft gekost om ervoor te zorgen dat mensen elkaar als gelijken erkennen en zonder geweld onderlinge geschillen beslechten, beschrijven deze auteurs op heldere wijze. En, met de Oekraïne-oorlog in het achterhoofd, is dit citaat helaas meer dan relevant: “Als er geen democratie meer is, ben je overgeleverd aan het geweld van een dictator”. [5]

Bijdragen aan het reparatieproces

Over nu, naar digitaal burgerschap. Het internet is doorgedrongen in de haarvaten van het dagelijks leven en de bijhorende technologie kunnen we niet ‘ont-uitvinden’. Maar wat er is, kan veranderen. Oftewel: we hoeven ons niet neer te leggen bij de dominantie van Big Tech en we kunnen het internet repareren. Directeur Marleen Stikker van Waag technology & society trekt daarover deze conclusie:

“We kunnen ons niet meer laten verdoven door de eindeloze feeds, streams en notificaties, noch kunnen we ons terugtrekken op een techvrije Monte Veritá. We moeten van de berg af komen en de maakplaatsen en de FabLabs in: daar kunnen we onze kennis en vaardigheden op het gebied van technologie uitbreiden. Digitaal knutselen, repareren, de black boxes én onze eigen vooronderstellingen leren doorzien, het bevragen van macht en het opnieuw ontdekken van publieke waarden: dát zijn de ‘21ste-eeuwse vaardigheden’ die we ons eigen moeten maken. Op die manier veranderen we van passieve consumenten in betrokken dorpelingen en stedelingen. Dan kunnen we met mensen uit verschillende kennisdomeinen en met verschillende achtergronden de toekomst vorm gaan geven.’[6]

Digitaal burgerschap groeit

Dat het hier gaat om een internationale, langetermijnuitdaging is duidelijk. Hoopvol is dat in veel sectoren mensen in beweging zijn gekomen. Van beslissers en beleidsmakers in hoofdsteden tot softwareontwikkelaars in opensource communities. Intussen hebben koplopers uit het bibliotheeknetwerk zich ook aangesloten bij deze beweging. Onder meer door participatie in Public Spaces en door initiatieven te nemen voor proeftuinprojecten. Ook de deelname van honderden collega’s aan het bibliotheekcongres laat zien, dat de belangstelling voor digitaal burgerschap groeit.

Actieve bijdrage bibliotheek

Als bibliotheeknetwerk kunnen we stapsgewijs bijdragen aan het ontstaan van een toekomst waarin miljoenen burgers zich vaardig, weerbaar en participatief kunnen bewegen in de informatiesamenleving. Laten we het repareren intensiveren, met energie en verbeeldingskracht.

Daarom: digitaal burgerschap!

Peter van Eijk

Maart 2022

---

[1] Stikker M, Het internet is stuk (2019)

[2] Zie voor meer informatie over het landelijk programma dat het koersteam heeft geïnitieerd: https://www.bibliotheeknetwerk.nl/sites/default/files/2021-04/Programmalijn%20digitaal%20burgerschap%20-%20criteria%20selectie%20proeftuinen.pdf

[3] Nederland kent sinds 28 september 1919 algemeen kiesrecht (bron: Wikipedia)

[4] Hurenkamp M. & Tonkens E., En nou mag ik even (2021), blz. 28.

[5] Ibidem, blz. 53.

[6] Stikker, blz. 355