Naar de maatschappelijke bibliotheek WegWijzer Werkplaats Warenhuis Voor bibliotheken in transitie

Naar de maatschappelijke bibliotheek WegWijzer Werkplaats Warenhuis Voor bibliotheken in transitie

Nieuws

De (diep) lezende mens

Geplaatst: 25 augustus 2022

De (diep) lezende mens

Geplaatst: 25 augustus 2022

BLOG

Het vergader- en conferentiecircus is vrijwel gesloten in juli en augustus. Deze maanden bieden de bibliofiel in mij dus altijd meer ruimte om met de stapel ongelezen boeken aan de slag te gaan. Door twee non-fictie boeken werd ik bijzonder geraakt. Ze staan daarom centraal in deze zomerblog.

De toekomst van Nederland

De wereld ligt overhoop. Klimaatveranderingen manifesteren zich overal. Geopolitieke spanningen nemen toe, denk aan Taiwan en in Oekraïne. Vluchtelingenstromen groeien snel. Technologie ontwikkelt zich sneller dan menselijke wijsheid. De pandemie houdt aan, de COVID-virusziekte blijkt inderdaad endemisch te zijn. Het rivierwater staat extreem laag en de prijsinflatie is historisch hoog. Pessimisme en doemscenario’s domineren in veel kranten en actualiteitenrubrieken. Gelukkig zijn er ook altijd bronnen te vinden met ideeën en perspectiefvolle verhalen van mensen die willen werken aan vooruitgang.

Pompen of verzuipen. En vooral verbeelden
Zo’n perspectiefvol verhaal schreef Floris Alkemade met als titel: ‘De toekomst van Nederland’.[1] In het boek beschrijft hij de noodzaak om van richting te veranderen: voor landen, voor organisaties en voor burgers. Nu is zo’n boodschap dat het roer om moet op zichzelf niet nieuw. Maar de heldere en beeldende vertelwijze van deze voormalige rijksbouwmeester is dat wel. Kort samengevat is zijn conclusie: het is pompen of verzuipen. Hoe?

Als maatschappelijk betrokken architect schetst Alkemade hoe vertegenwoordigers van Kunst en Wetenschap – in het gepolariseerde Nederland van nu – een toekomst kunnen verbeelden waar we naar verlangen. Zij hebben de taal en de verbeeldingskracht om te tonen wat er anders kan. Vorig jaar vertelde hij hierover in VPRO’s Zomergasten.[2] Zoals vaker geldt ook hier: het boek is nog beter dan de tv-uitzending. Maar kennisnemen daarvan vereist wel meer inspanning en vaardigheid: je moet diep kunnen lezen. En dat staat onder druk.

Drie lees-perspectieven
De lezende mens, dat is de titel van een knap geschreven boek van de hand van Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel. De betekenis van het boek voor ons bestaan is de intrigerende ondertitel die extra interesse opwekt.[3] Een blog is niet de plaats voor een uitvoerige recensie.[4] Daarom beperk ik me tot drie perspectieven, ontleend aan alle informatie die de auteurs naar voren brengen:

1. Het individuele perspectief – Léuker hoeven we het niet te maken…

Leren lezen is allereerst voor iedereen noodzakelijk omdat goed meedoen in een complexe samenleving anders onmogelijk is. Deze basisvaardigheid verwerven vraagt een jarenlange grote inspanning van leerlingen en leerkrachten. Het leuker willen maken van leren lezen is – in de optiek van de auteurs – de verkeerde benadering. Want ook in dit verband is het begin heel moeilijk. Erken dat en benadruk vooral de beloning die op termijn volgt: ‘’ … wie aandachtig leert lezen, begeeft zich op weg naar een hoger doel: het verbetert de concentratie, het geduld en het vermogen om analytisch en kritisch te denken en te reflecteren.’’ [5]

2. Het onderzoeksperspectief – Snel thuis of inspannende reis…?

De gemiddelde mens legt veel ‘leeskilometers’ af en doet dat steeds meer scannend vanachter een beeldscherm. Higs en Van der Weel wijzen op de snelle afname van het “diep lezen”. Deze vorm van lezen betreft het geconcentreerd gaan zitten met lange teksten voor je. Passages onderstrepen, daarover nadenken, verbanden leggen met andere teksten. Deze inspannende activiteit staat fors onder druk. Want in de strijd om onze vrije tijd winnen contentaanbieders op beeldschermen het meer en meer van schrijvers en publicisten. ‘’We zijn hierdoor minder snel bereid om de benodigde concentratie en aandacht op te brengen voor het lezen van een boek”.[6]

3. Het maatschappelijk perspectief – Diep lezen…heeft/geeft zin!

In de 19e eeuw gingen geletterdheid en de opkomst van de democratie hand in hand. Het kritisch denken en handelen dat voort is gekomen uit het diep lezen heeft voor onze welvaart en welzijn grote betekenis gehad. Hoogleraar Van Oostendorp zegt het kernachtig: “Veel van onze democratische instituties zijn gebaseerd op een vorm van burgerschap die dit diepe lezen vereist”’[7]

Aandacht
Het boek eindigt met 22 stellingen. Ik beperk me tot de eerste stelling en u begrijpt waarom mijn gevoel voor urgentie is toegenomen: ‘’De toekomst van een samenleving waarin steeds minder lang, aandachtig en diep wordt gelezen, ziet er bedenkelijk uit.”[8] 

In hoeverre is dit belang van ‘diep lezen’ in brede kring van beleidsmakers en bestuurders bekend en welke mogelijkheden zijn er om nog meer aandacht aan dit onderwerp te besteden? De vraag stellen is haar beantwoorden. Wordt dus vervolgd.

Peter van Eijk

Augustus 2022

(Foto ‘oog’ / bron: Brands People; Unsplash.com; M2cFm9iHXSc).
(Foto boekomslag / bron: Atlas Contact).


[1] Alkemade F, De toekomst van Nederland (uitgeverij THOTH, 2020).

[2] Zie https://www.youtube.com/watch?v=1deTAQfqcgE.

[3] Hisgen & Van der Weel, De lezende mens (Atlas contact, 2022).

[4] Zie daarvoor onder meer Hebban.nl: https://www.hebban.nl/recensie/sneuper-over-de-lezende-mens.

[5] De lezende mens, blz. 299.

[6] De lezende mens, blz. 301.

[7] Oostendorp. M, https://neerlandistiek.nl/2021/08/diep-lezen-diep-leren-diep-denken/.

[8] De lezende mens, blz. 299.