‘Het is oorlog maar niemand die het ziet’; wie dit boek van Huib Modderkolk leest, kan niet anders dan onder de indruk raken. Dat de toepassingsmogelijkheden van digitale technologie sterk zijn gegroeid, ervaren we dagelijks. Maar dat de risico’s en bedreigingen snel toenemen in grote delen van de samenleving, is minder zichtbaar. Van grootschalige bedrijfsspionage tot het manipuleren van verkiezingen. Van sabotage van infrastructuur (Rotterdamse haven, KPN) tot het beïnvloeden van het maatschappelijk sentiment door Russische trollen (MH17). De onderzoeksjournalist beschrijft het op een toegankelijke manier.

Overheid aan zet?
De lezer blijft vervolgens achter met de prangende vraag: hoe ziet een effectieve bescherming eruit? Het antwoord is een combinatie van collectieve en individuele verantwoordelijkheid en actie. Op collectief niveau is er de overheid om de burger te beschermen. Niet voor niets staat het geweldsmonopolie van de Staat in de wet. Uiteraard willen we dat het internet vrij is van invloed van overheden. Maar een overheid die gebruikers beschermt tegen cybercrime en die de privacy van burgers helpt beschermen, is tóch geen overbodige luxe. Ook de burger – lees: u en ik – kan het nodige doen en het bibliotheeknetwerk heeft de potentie om hierbij effectieve ondersteuning te bieden.

Wat dit betreft valt in onze sector steeds vaker de term: digitaal burgerschap. Als bibliotheekdirecties en -professionals zijn we er druk mee. We maken beleidsnotities, nemen deel aan webinars en congressen, maken projectvoorstellen, schrijven nieuwsbriefartikelen… het zijn maar een paar voorbeelden uit het voorbije jaar. In hoeverre staan onze activiteiten bijvoorbeeld al op de radar van landelijke politieke partijen?

Verkiezingsprogramma’s in vogelvlucht  
Uit een verkenning van programma’s van politieke partijen die mogelijk kunnen gaan regeren, komen drie categorieën naar voren:

In de eerste categorie zit onder meer de VVD. Het verkiezingsprogramma besteedt geen woord aan bibliotheken. En ook digitaal burgerschap wordt niet genoemd. Datzelfde geldt voor de SP aan de linkerkant en voor de PVV aan de rechterkant van het politieke spectrum.

Dan de tweede categorie. Daarin vallen de PvdA, GroenLinks en de ChristenUnie. Zij gaan wel in op de relevantie van bibliotheken, maar verbinden die vooral aan leesbevordering, ontmoeting en debat. De term of het onderwerp digitaal burgerschap staat niet in hun programma’s.

In de laatste categorie vallen twee partijen die nu ook deel uitmaken van de regering: het CDA en D66. Zij bepleiten het behoud, dan wel de terugkeer, van bibliotheken in alle gemeenten. Bovendien staan zij apart stil bij het belang van digitale vaardigheden voor iedere burger. De logische rol die wij voor bibliotheken in dit verband zien, staat er overigens ook bij deze partijen niet expliciet in.

Het laat zien dat we hier nog een wereld te winnen hebben. Maar goed, de verkiezingsprogramma’s zijn geschreven. Oftewel: waar en hoe kunnen we hierin doorbraken realiseren?

Digitaal burgerschap: focus op drie interventies
Een belangrijk haakje is te vinden in het bibliotheekconvenant. Terecht is er in dit convenant een prominente plaats voor de maatschappelijke opgave ‘participatie in de informatiesamenleving’. Onder deze vlag past digitaal burgerschap prima. Maar voor het versterken van de politieke wil om hiermee aan de slag te gaan is aanscherping van de rol van het bibliotheeknetwerk nodig.
Vandaar dit pleidooi voor een focus op drie interventies in onze programmering. Laten we toewerken naar een situatie waarin zoveel mogelijk burgers via bibliotheekdienstverlening:

• digitale vaardigheden kunnen opdoen om de technologie (beter) te benutten;
• kennis kunnen verwerven van digitale bedreigingen door laagdrempelige toegang te bieden tot betrouwbare informatiebronnen (boeken, content, experts);
• praktische ondersteuning kunnen krijgen om zichzelf beter te kunnen beschermen tegen risico’s.

Het bibliotheeknetwerk heeft de potentie om de (logische) functie van werkplaats en wegwijzer op de digitale snelweg succesvol te vervullen. Zijn wijdvertakt netwerk, zijn bronnen en vooral zijn ‘leger’’ aan deskundige partners en vrijwilligers bieden mogelijkheden voor het effectief verdedigen van onze samenlevingsvorm in een oorlog die niemand ziet.

En BiSC? BiSC draagt natuurlijk haar steentje bij! Niet voor niets schrijven we in de BiSC-nieuwsbrief van februari artikelen over Digitale Inclusie, de Informatiepunten Digitale Overheid en over Innovatie. Geen toeval…!

Peter van Eijk
Februari 2021