Mijn dienstverband eindigt over twee maanden. Het is een waardevolle periode geweest. In drie blogs blik ik terug om ervaringen te delen met de vele relaties die ook in organisatienetwerken actief zijn. De eerste blog, van afgelopen november, eindigde met het aanhalen van de twee einddoelen uit de Netwerkagenda 2021 van de bibliotheekpartijen. Deze tweede aflevering biedt de ruimte om daarop wat verder in te gaan. Welke betekenis hebben de doelen voor mij gehad? In welke mate zijn ze bereikt? Wat valt er te zeggen over de weg voorwaarts?  

Netwerkagenda: van landelijke doelen naar lokale praktijk  
Over welke einddoelen gaat het ook alweer? Terug naar de netwerkagenda uit 2021. Kortweg streven de KB, SPN en VOB via innovaties naar:  

• Effectiviteit: het publieksbereik vergroten, van 4 miljoen leden naar 8 miljoen verbonden gebruikers; 

• Efficiëntie: realiseren van kostenbesparing en/of het vrijspelen van menskracht. 

De doelen hielpen bij het richten en inrichten van de organisaties waar ik (mede-)leiding aan heb gegeven. Ze hebben zowel mijn aandacht en activiteiten gestuurd, als mijn doorzettingsvermogen en energie gestimuleerd. Met collega-bestuurders en programmaleiders lukte het al snel om de Netwerkagenda te gaan hanteren als een ‘beleidsmatig kader’ waaraan projecten kunnen worden opgehangen. Daarna zijn er veel professionals uitvoerend aan de slag gegaan en dankzij hun inspanningen kwamen goede resultaten tot stand in de voorbije periode. Dit is niet de plaats voor uitgebreide evaluaties. Wel is er de mogelijkheid om een paar voorbeelden toe te lichten. 

Effectiviteit: het goede begin via nieuwe proposities 
In het bibliotheeknetwerk werkt vrijwel iedereen met de beste intentie. Maar die leiden niet automatisch tot succes. Anders gezegd: als verschillende publieksgroepen onvoldoende worden bereikt, dan hebben onze activiteiten geen effect op korte termijn, laat staan dat zij op lange termijn positief doorwerken in de samenleving. Uiteindelijk draait immers alles om het publiek en gaat het erom relevant te worden (en te blijven) voor een groeiend aantal inwoners.  

Daarom hebben BiSC en Cubiss als serviceorganisaties, samen met bibliotheekvertegenwoordigers, het initiatief genomen om te komen tot het ontwerpen en deels implementeren van nieuwe ‘proposities’. Zo’n effectieve propositie is het Bieb Werkt abonnement dat intussen bij verschillende bibliotheekorganisaties in Brabant, Limburg en Utrecht heeft geleid tot het verwerven van tienduizenden nieuwe verbonden gebruikers.¹  

Meer algemeen hebben coproducties tussen bibliotheken en onze serviceorganisaties op het terrein van ‘Samen Groeien’ geleid tot het bereiken van een ontwikkeldoel: de betrokken medewerkers beschikken nu over de kennis, vaardigheden en het ICT-gereedschap om meer publieksgroei te realiseren. Dit alles is nodig om verder toe te werken naar het prestatiedoel: naar 8 miljoen verbonden gebruikers.  

Efficiëntie: samen… 
Wat het efficiëntie-doel betreft, deze passage heeft mij aangezet tot specifieke actie:  

‘’De drempel voor een Collectief Landelijk Bibliotheeksysteem is in februari 2021 niet gehaald. Er is echter wel een beweging op gang gekomen die de eerder beschreven voordelen van een Collectief Landelijk Bibliotheeksysteem wil realiseren langs andere weg. We zetten ons ervoor in om met alle netwerkpartners samen, waar mogelijk de beoogde voordelen van een Collectief Landelijk Bibliotheeksysteem te realiseren’’.² 

Ruim 3 jaar later zijn we hierin geslaagd! In het voorjaar lukte het om de coöperatie Samen Digitaal Innoveren (SDI) op te richten. Binnen korte tijd werden 110 bibliotheekorganisaties lid. En namens meer dan 100 bibliotheken kon SDI kort daarna formeel een Europese aanbestedingsprocedure initiëren voor het beoogde landelijke bibliotheeksysteem. Eind vorige maand heeft het SDI-bestuur de gunning aan leverancier OCLC definitief gemaakt. Veel collega’s waren op 4 december bij de eerste Algemene Vergadering in Apeldoorn aanwezig (zie de foto hierboven) om met elkaar vast te kunnen stellen dat samen inkopen op ICT-gebied loont. Door intensief samenwerken over meerdere jaren is er een helder uitzicht ontstaan op structurele kostenbesparingen. Bovendien hebben de leden al tijdens de aanbesteding hun schaarse expertise in coöperatief verband gebundeld – met resultaat!  

Behoud de gezamenlijke einddoelen 
‘’De gezamenlijke doelstelling is een cruciaal element in een succesvol organisatienetwerk’’, schrijft hoogleraar Kenis in zijn boek over organisatievormen van de toekomst. De sleutelwoorden in de literatuur over organisatienetwerken komen daarin ook aan de orde: ‘’relaties, verbondenheid, samenwerking, vertrouwen en collectieve actie’’.³

Kort samengevat is mijn ervaring: ‘’Geen prestatie zonder relatie’. 

Veel relaties werken momenteel aan het opstellen van een nieuwe Netwerkagenda. Die moet in het voorjaar van 2025 gereed zijn. Mijn oproep aan de schrijvers en beslissers is: met elkaar zijn we erin geslaagd om onomkeerbare stappen richting de bestaande einddoelen te zetten. Er is dus alle reden om ze te behouden en door te gaan op de ingeslagen weg – met recente praktijkervaringen en toegenomen vertrouwen. 

Peter van Eijk
December 2024 

(Foto: coöperatie SDI: mensenwerk)