Zo luidt dit jaar de subtitel van de ‘Staat van de rijksverantwoording 2023’, het rapport dat de Algemene Rekenkamer uitbrengt bij gelegenheid van Verantwoordingsdag (de dag waarop de het kabinet verantwoording aflegt aan de Tweede Kamer over het beleid en de financiën van het afgelopen jaar). Voor bestuurders en professionals in het publieke domein is deze derde woensdag  in mei altijd de moeite waard om te volgen. En dit jaar was daarvoor een extra reden.

De Haagse controleurs hebben namelijk een debuterende president: Pieter Duisenberg. (Als u nu al denkt: “Hier stop ik met lezen, want zo’n blog over Rijksfinanciën is mij te abstract”, dan is dit mijn uitnodiging om nog een klein moment geduld te hebben en een paar regels verderop de link naar dit ‘Hoge College van Staat’ te volgen).

Drie innovaties: een nieuwe klank, een webapp en een koffer

-Mij viel op dat de voorman van de Rekenmeesters een nieuwe klank in de Kamer bracht – ‘’Verantwoordingsdag Resultatendag’’ – en dat hij bij zijn toelichtingen vaak het burgerperspectief op de voorgrond plaatste. Neem deze zin uit het voorwoord: “De politiek heeft grote ambities, maar Nederlanders willen graag resultaat zien: eerst zien, dan geloven.”[1]. En hij krijgt bijval hierin, zoals we in het deze week (21 mei) verschenen Jaarverslag 2023 van de Nationale ombudsman, ‘Burgerperspectief: een manier van doen’, kunnen teruglezen: “De overheid moet haar gedrag veranderen, niet meer systemen maken”.

-Het perspectief van de burger staat ook centraal in een innovatie genaamd ‘ons geld ontcijferd’. Vakwerk hoor, deze vogelvlucht over belastinginkomsten en uitgaven. Zie wat Uw huishouden aan belasting heeft afgedragen, respectievelijk heeft ontvangen, door te klikken op deze webapp.

-En deze webapp is niet de enige innovatie. Nieuw is ook een doorzichtig koffertje dat de oud-parlementariër speciaal voor deze gelegenheid introduceerde. Een treffend symbool voor het streven naar meer transparantie! Dat blijft noodzakelijk, want het is notoir moeilijk om publiek geld goed te volgen. Circa 50 procent van de euro’s die ‘Den Haag’ int, wordt namelijk elders uitgegeven (denk aan gemeenten, provincies, NS, zorginstellingen) en ook het verwerven van inzicht in beleidseffecten is altijd lastig.

Wat zijn de twee hoofdconclusies volgens de Algemene Rekenkamer?

• Allereerst dat het in 2023 beter is gegaan met de rechtmatigheid van de uitgaven: 99 procent van het publieke geld is volgens de regels besteed. Het gaat totaal om 390 miljard (tegenover inkomsten: 386 miljard);
• Uiteraard is er ook dit jaar niet louter goed nieuws, want in de tweede plaats is gebleken dat er nog steeds weinig zicht bestaat op resultaten en dat de uitvoering vast loopt. Personeelsgebrek, verouderde systemen en complexe processen zijn daarvan de belangrijkste oorzaken. En zolang er veel plannen zijn zonder heldere doelen komen er ook geen duidelijke resultaten in beeld.

De genoemde oorzaken zijn herkenbaar en verklaren de subtitel van het rapport. Ja, ‘groter denken is van belang’ gezien de grote nationale opgaven. En ja: bij de aanpak daarvan past een realistische houding.

De talloze praktijksituaties die deze conclusies onderbouwen passen niet in het ritme van mijn blog. Wie daarover meer wil weten, weet deze informatie nu snel te vinden.

Les: een andere kijk op verantwoorden

Wat ik na lezing van het rapport leerde? Dat je verantwoording afleggen ook kan beschouwen als een feestje.[2] In de woorden van Duisenberg op 15 mei: “Verantwoordingsdag is Resultatendag”, Een dag om te leren van wat er nog niet goed gaat en te vieren wat wel goed gaat’’.[3]

Deze nieuwe duiding van ‘verantwoorden’ was, en is, wel even wennen. De benadering is beter te begrijpen na hernieuwde bestudering van de naar Duisenberg genoemde methode van ‘Begroten en Verantwoorden’. Die draait in essentie om drie vragen:

• Welke doelen zijn er gepland/behaald?
• Welke prestaties zijn er gepland/geleverd?
• Wat gaat het kosten/heeft het gekost?

Betekenis voor de bibliotheeksector

In de bibliotheeksector zijn het IPO, het Rijk en de VNG de bestuurlijke partijen die eind juni een nieuw convenant ondertekenen. Gebaseerd daarop gaat het netwerk in de zomermaanden een derde Netwerkagenda opstellen. Het lijkt mij een goede aanleiding om deze methode daarbij te gaan betrekken.

Wordt dus binnenkort vervolgd.

Peter van Eijk
Mei 2024

---

[1] Staat van de rijksverantwoording 2023, blz. 4

[2] https://www.rekenkamer.nl/publicaties/videos/2024/05/15/toespraak-pieter-duisenberg-in-de-tweede-kamer

[3] Duisenberg, EW essay 6 januari 2024

(Foto/bron: website Algemene Rekenkamer)