BLOG

Iedereen die meewerkt in de bibliotheeksector hoorde afgelopen week het goede nieuws uit Den Haag. Want ons Staatshoofd sprak in zijn Troonrede onder andere deze woorden uit: “Ook wil het kabinet de openbare bibliotheek op zoveel mogelijk plaatsen terugbrengen, als plek waar mensen kunnen lezen, leren en elkaar ontmoeten’’.    

Waardering
Deze passsage – en de positieve berichtgeving in de media die er op volgde – geven me een goed gevoel. Mooi, dat steeds meer politici en beleidsmakers het werk waarderen van vele duizenden collega’s en vrijwilligers!  

Waar- (blijven) maken! 
Tegelijkertijd blijft er ook een gevoel van urgentie hangen. Want de verwachtingen over de resultaten en effecten van het bibliotheeknetwerk als ‘zachte kracht’ in de samenleving nemen toe.¹ Om die verwachtingen waar te kunnen maken, is het anno 2023 zaak te erkennen dat ook een zachte kracht te maken heeft met harde realiteiten:  

• Een maatschappelijke organisatie die structureel wil groeien in publieksbereik moet moderne, digitale diensten kunnen verlenen via gebruikersvriendelijke apps. Als netwerk schieten we op dit punt nog tekort. 
• Terwijl we al geruime tijd met elkaar in gesprek zijn over dit onderwerp, vallen intussen cybercriminelen ook ‘de Bibliotheek’ aan. En de dreiging dat dit vaker zal gebeuren, neemt toe. Het versterken van onze digitale infrastructuur is dus nodig.  

In het bibliotheeknetwerk erkennen we dit overigens. Zie bijvoorbeeld de Netwerkagenda die in 2023 verscheen. Maar als het gaat om uitvoering van alle goede voornemens die daarin staan, is een versnelling nodig.  

De netwerkagenda 2020 en de stelseluitdaging digitale infrastructuur
De doelstelling om te groeien hebben KB, SPN en VOB verwoord in de genoemde Netwerkagenda²: ‘’Partijen vinden het van belang dat het publieksbereik wordt vergroot van 4 leden naar 8 miljoen bibliotheekgebruikers’’ 

Wat betreft de digitale dienstverlening hebben we als netwerkpartners specifiek deze ambitie geformuleerd:   

“We willen een sterke digitale dienstverlening voor de gebruiker realiseren. Achter elke sterke digitale dienstverlening voor de gebruiker staat een samenhangende digitale (netwerk)infrastructuur. Doordat de infrastructuur nu niet goed verbonden is, slaagt de bibliotheeksector er niet in om de dienstverlening ten behoeve van de gebruikers te optimaliseren. De netwerkinfrastructuur is geen doel op zich maar moet de bijdrage van de bibliotheken aan maatschappelijke opgaven ondersteunen… Het is onze ambitie om een beter afgestemde digitale infrastructuur te realiseren. Dat geldt binnen het netwerk van bibliotheken: tussen lokale, provinciale en landelijke infrastructuur (…). We richten ons op concrete verbeteringen in de infrastructuur, gericht op de doelstellingen uit het convenant.”³  

Van woorden naar daden: Samen Digitaal Innoveren
Het succesvol uitvoeren van deze stelseluitdaging is een gemeenschappelijk belang. Daarom hebben we het initiatief genomen voor een programma Samen Digitaal Innoveren. De eerste prioriteiten in het programma zijn:  

• De Europese aanbesteding voor een gemeenschappelijk bibliotheeksysteem (GBS); 

• Het organiseren van eigen toezicht op het functioneel beheer voor dit systeem.  

Hoe ver we hiermee zijn?
De stuurgroep heeft – namens circa 90 deelnemende bibliotheken en multifunctionele organisaties – in de afgelopen periode constructief overleg gevoerd met de KB als netwerkpartner. Het ging over de inzet van incidentele OCW-middelen voor het versterken van de digitale infrastructuur.⁴ De uitkomst is dat ca. 5,7 miljoen euro beschikbaar komt voor de migratie- en frictiekosten die samenhangen met de aanbesteding en implementatie van het beoogde GBS. De overige gelden worden in de komende periode ingezet voor invulling van de randvoorwaarden voor een moderne digitale infrastructuur. 

Weerbaarheid vergroten
Gezien de recente cyberaanvallen op bibliotheken in Rotterdam en Gouda is bij dit overleg uiteraard ook digitale veiligheid op tafel gekomen. Het besef leeft in brede kring dat we ons – meer dan voorheen – gezamenlijk moeten verhouden tot de toenemende cyberdreiging. Cyberaanvallen zullen we in de nabije toekomst niet altijd kunnen voorkomen. Wel kunnen we op afzienbare termijn onze weerbaarheid verhogen, terwijl we de gevolgen van aanvallen verkleinen.  

Krachtenbundeling via een coöperatieve serviceorganisatie
Zowel voor het verbeteren van de digitale dienstverlening als voor het verhogen van onze cyberveiligheid is een coöperatieve aanpak wenselijk en mogelijk:  

• Wenselijk omdat noch de lokale bibliotheekorganisaties, noch de provinciale ondersteuningsinstellingen beschikken over de expertise en de middelen om bijvoorbeeld een Computer Emergency Response Team (CERT) voor het bibliotheeknetwerk in te richten. Maar zo’n groep experts – noem het een BiebCERT – die belast is met het reageren op en het coördineren van de reactie op beveiligingsincidenten, is wel te organiseren via een gemeenschappelijke serviceorganisatie met nationale armslag. Coöperatie SURF laat via  SURFcert zien hoe dat werkt. ⁵ 
• Het is juist nu ook goed mogelijk om samen een coöperatieve serviceorganisatie op te richten. Door de grote belangstelling in de sector voor een GBS. Door de beschikbaarheid van de OCW-middelen voor het versterken van de digitale infrastructuur. En door een gezamenlijke focus op uitvoering die in het afgelopen jaar is ontstaan.  

Doe mee!
Vanuit de stuurgroep Samen Digitaal Innoveren leggen we in het komend kwartaal aan geïnteresseerde netwerkpartners (VOB-leden, SPN-deelnemers en KB) de vraag voor of zij formeel willen toetreden tot de coöperatie ‘’Samen Digitaal Innoveren’’ (werktitel). Mijn uitnodiging aan allen is: doe mee!  

Peter van Eijk
September 2023 

Bronnen
1. Filosoof Hannah Ahrendt bedoelde met ‘zachte krachten’ invloedrijke en belangrijke elementen – zoals cultuur, onderwijs, kunst – die bijdragen aan een (levendige en geïnformeerde burgermaatschappij door mensen mogelijkheden te bieden om zich te ontwikkelen en te groeien.
2. Netwerkagenda 2021-2023 (blz.3).
3. Netwerkagenda (blz. 23).
4. Zie ‘de bibliothekenbrief’ van staatssecretaris Uslu uit november 2022: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2022/11/04/een-abonnement-op-de-hele-wereld-versterken-van-het-stelsel-van-openbare-bibliotheken.
5. https://www.surf.nl/surfcert-247-ondersteuning-bij-beveiligingsincidenten.
– Foto/bron: Unsplash.com.