Het is zover. Het nieuwe kabinet is werkelijk begonnen nu ook het debat over de regeringsverklaring is gevoerd. Aan ambitie en financiële middelen in het algemeen geen gebrek, zo blijkt uit het coalitieakkoord. Wie werkt in de Cultuursector kan moeilijk de verleiding weerstaan om eerst het hoofdstuk over dit beleidsterrein te gaan lezen.

Innovatievermogen en kwetsbaarheid

Bij Cultuur en Creatieve Industrie sprong deze algemene passage allereerst in het oog:

‘’Cultuur is van wezenlijk belang voor onze samenleving en een investering in onze maatschappij: de verbindende, inspirerende en prikkelende kracht van kunst en cultuur brengt mensen bij elkaar brengt, daagt uit en biedt nieuwe perspectieven. Corona toonde het innovatie-vermogen van de cultuursector, maar ook haar kwetsbaarheid’’[1]

Blijft de vraag naar de langetermijnontwikkeling van de sector. Hoe kan die eruit gaan zien? Zullen bestuurders blijven rennen van crisis naar crisis met een eenzijdige prioriteit voor volksgezondheid? Of is er ook een andere toekomst voorstelbaar waarin culturele instellingen niet alleen opengaan – waar het gelukkig steeds meer op gaat lijken – maar ook openblijven? En waarin zal dan de aangekondigde structurele € 170 miljoen voor herstel, vernieuwing en groei worden geïnvesteerd, zonder visie op het gewenste ontwikkelingsperspectief voor de sector als geheel?

Het primaat van de politiek

Enter, ‘het primaat van de politiek’! Daarmee bedoel: ik verantwoordelijkheid van politici om ‘’uiteindelijk vast te stellen wat het algemeen belang in concrete omstandigheden inhoudt’’.[2]  Voor de betrokken nieuwe bewindspersonen en parlementariërs is in dit verband een ouder rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) de moeite van het (her)lezen waard. De titel luidt: ‘De verzorgingsstaat heroverwogen’. Deze publicatie uit 2006 heeft aan actualiteitswaarde niets verloren. De WRR beschrijft op boeiende wijze over het ontstaan van vier functies van de Nederlandse verzorgingsstaat: verzorgen, verzekeren, verheffen en verbinden[3]:

• De meest bekende functie is verzorgen: zorg voor wie door beperkingen (fysiek/cognitief) onvoldoende mee kan komen;
• De functie verzekeren is terug te vinden in ons stelsel van sociale zekerheid;
• Verheffen is de functie die in ieder geval betrekking heeft op onderwijs en participatie. Welnu, de net aangetreden regering gaat uitvoerig in op formele onderwijsverbeteringen. Maar het non-formeel leren blijft letterlijk onvermeld in het coalitieakkoord. Over een ‘leven lang leren’ is weliswaar een ambitie terug te vinden, maar daarbij worden alleen ROC’s als regionale opleidingscentra voor volwassen genoemd. Bezien vanuit een bredere definiëring van ‘verheffen’ is hier toch echt meer aandacht voor non-formeel leren – denk bijvoorbeeld aan taalhuizen, informatiepunten digitale overheid bij bibliotheken – van belang!
• Tot slot de functie verbinden. In onze gepolariseerde, gefragmenteerde, samenleving is het formuleren van een nieuwe invulling van deze functie zowel een urgente als een lastige opgave. De bevolking is immers heterogener en individualistischer geworden, waardoor een generieke benadering voor ‘de Nederlandse samenleving’ vermoedelijk het sociale doel zal missen. Maatwerk is nodig op lokaal niveau.

In gemeenten zijn het bij uitstek de cultuurinstellingen – zoals bibliotheken, musea, theaters, poppodia – die de potentie hebben om op een moderne manier invulling te geven aan verbinden en verheffen. Lukt het gemeenten bij ongewijzigd beleid om die potentie te vertalen naar merkbare prestaties voor burgers? Dat is niet te verwachten, aangezien in veel plaatsen de gemeentefinanciën al jaren onder druk staan. De dreiging van verdere bezuinigingen op lokale culturele voorzieningen blijft dus voorlopig reëel ondanks de goede bedoelingen van het nieuwe kabinet.  

Verheffen, verbinden…en versnellen (nu)!

Aan de slag dus, met het ontwikkelen van een visie op de functies van een moderne verzorgingsstaat, waar het ontwikkelingsperspectief voor de culturele sector nadrukkelijk deel van uitmaakt. Brancheverenigingen in de sector kunnen – nu er in Den Haag ruimte is voor visies en publieke investeringen – daar alvast een aanzet voor geven. Er is geen tijd te verliezen want het tij kan snel keren.

Peter van Eijk

Januari 2022

PS        En als we dan toch willen verbinden (en verbeelden!): begin dit jaar maakten BiSC en Cubis het filmpje – Een boek – geïnspireerd door het gedicht van Anne Louïse van den Dool.  We reiken het je graag nog eens aan.

---

[1] Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst, coalitieakkoord 2021-2024, CDA, Christenunie, D66, VVD

[2] Tjeenk Willink H, Groter denken, kleiner doen, blz. 99 (Prometheus, 2020)

[3] WRR, De verzorgingsstaat heroverwogen, zie https://www.wrr.nl/publicaties/rapporten/2006/10/05/de-verzorgingsstaat-herwogen