Met een paar BiSC collega’s bezochten we onlangs Den Helder, want daar vond op het nationale bibliotheekcongres plaats. In de ochtend was er een inspirerend verhaal van hoogleraar Maarten Hajer. De middag bood gelegenheid om de beste bibliotheek van 2017 te bezoeken.
“Leeren is leven” staat prominent op de oude gevel van de GEMEENTE-SCHOOL. Direct daarnaast staan het symbool van de uil en het motto “kennis is macht”.
De gevel illustreert het belang van een drijvende kracht achter het ontstaan van scholen en openbare bibliotheken meer dan een eeuw geleden: de verlichting en het ideaal van de Bildung. Wilhelm von Humboldt (1767-1835) was hiervan een belangrijke pleitbezorger. Hij schreef over de betekenis van algemene ontplooiing van de menselijke kwaliteiten: cognitief, ethisch, esthetisch. Tot aan vandaag klinkt dit pleidooi door, bijvoorbeeld in onze bibliotheekwet uit 2015. Artikel 5 behandelt de bibliotheekfuncties die horen bij te dragen aan “de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van het algemene publiek”. [1] Dit is het hoofddoel van de wet.
De vijf functies tonen de verbreding van het openbare bibliotheekwerk. Kort gezegd gaat het om lezen, leren, informeren, ontmoeting en debat. En om een introductie in cultuur. Tegen deze achtergrond is het begrijpelijk dat de term cultureel ondernemerschap meer en meer plaats heeft gemaakt voor maatschappelijk ondernemerschap. In beleidsplannen en jaarverslagen van bibliotheekorganisaties duikt dit begrip met regelmaat op. En in de voorbije jaren heb ik het ook regelmatig gebruikt. Maar met de kennis van nu vind ik sociale vernieuwing een beter verzamelbegrip voor modern bibliotheekwerk. Is dat iets anders dan sociaal ondernemerschap? Ja, lees maar mee.
Bruikbaar SER advies over sociale ondernemingen
Voor bibliotheekdirecties en toezichthouders publiceerde de SER in 2015 over dit onderwerp een bruikbaar rapport. Het SER advies kan onder meer behulpzaam zijn in strategiesessies over de huidige positie en de toekomstige richting van de eigen organisatie. Waar staat uw organisatie bijvoorbeeld in dit ondernemingscontinuüm. [2] En waar zou u over een paar jaar willen staan?

Ook de werkdefinitie van de SER is nuttig:
“Sociale ondernemingen hebben in ieder geval gemeen dat het zelfstandige ondernemingen zijn die een product of dienst leveren en primair en expliciet een maatschappelijk doel nastreven, dat wil zeggen een maatschappelijk probleem willen oplossen. Het gaat om ondernemingen die enerzijds economisch zelfstandig zijn en dus niet duurzaam volledig afhankelijk zijn van subsidies, schenkingen en donaties …” [3]
Sociaal ondernemerschap wint in Nederland aan populariteit. Sociaal ondernemers innoveren succesvol en mede daardoor groeide de werkgelegenheid in dit type organisaties tussen 2014 en 2016 met 24 procent. Daarnaast blijkt dat sociaal ondernemers steeds meer gebruik maken van impactmeting. Kijk bijvoorbeeld eens naar de website van Waka Waka. Bovendien valt op dat het merendeel van de deelnemers aan de jaarlijkse social enterprise monitor ondernemen zonder subsidie of donatie. [4] In ons land bestaat vooralsnog geen aparte juridische positie voor sociale ondernemingen. Een meerderheid van de ondernemers gebruikt de Besloten Vennootschap (BV) als rechtsvorm. Een minderheid is terug te vinden bij de Kamer van Koophandel als stichting of coöperatie.
Op grond van de SER-definitie, en gelet op de praktijk van bibliotheekvernieuwing – waaruit blijkt de grootste bron van inkomsten voor het geleverde bibliotheekwerk altijd de gemeentesubsidie is gebleven [5] – is het duidelijk dat een bibliotheekorganisatie geen sociale onderneming in letterlijke zin is. Dat laat onverlet dat er interessante lessen zijn te trekken uit het werk van sociaal ondernemers.
“Leeren” van sociaal ondernemers?  
Het motto boven School 7 is niet alleen relevant voor bezoekers en leden. Het is vooral ook van betekenis voor onszelf. Van sociaal ondernemers kunnen we namelijk veel ‘’leeren’’. Hoe brengen zij focus aan in hun bedrijfsmodellen? Hoe geven zij vorm en inhoud aan klantcontacten? Hoe meten en tonen zij hun impact? Daarover meer in volgende bijdragen.
[1] Zie http://wetten.overheid.nl/BWBR0035878/2015-01-01
[2] Sociale ondernemingen, een verkennend advies, blz. 13. Downloaden via www.ser.nl
[3] SER advies, blz. 12
[4] Social enterprise monitor 2016, te downloaden via www.socialenterprise.nl
[5] W. Keizer, Twintig jaar bibliotheekvernieuwing ISBN 978 94 6202 173 0
Terug naar de nieuwsbrief