Politiek en ook bibliotheeknetwerk aan zet 

Herkent u deze situatie? Dat in een werkconferentie met gemeentebestuurders en -ambtenaren iemand vraagt: ‘’Als er geen openbare bibliotheek zou zijn, zou u haar dan oprichten?’’ En dat de antwoorden vervolgens alle kanten uit vliegen. Van: ‘’Nee, dat is niet meer nodig, want er is nu internet en bijna iedereen heeft een computer.” Tot: ‘’Ja natuurlijk, want een bibliotheek hoort erbij in onze stad.’’ 

Mijn bijdrage aan dit gespreksonderwerp is kort samengevat deze.  

WWW 

‘De bibliotheek’ is een basisvoorziening die drie functies vervult voor alle burgers:  

• Een laagdrempelige toegang tot bronnen van informatie, kennis en cultuur. De Warenhuis-functie.  
• Een openbare en veilige leer- en ontmoetingsplek. De Werkplaats-functie.  
• Iedereen wordt er geholpen om de weg te vinden in een complexe samenleving. De Wegwijzer-functie.  

De ervaring leert dat in zo’n specifieke kring wel voldoende steun is te vinden voor zo’n standpunt. Maar intussen komt in algemene zin de politieke steun voor het bibliotheekwerk steeds verder onder druk te staan.  

Wijze Raad 
De bibliotheek als basisvoorziening hoort er in alle gemeenten te zijn, vindt ook de Raad voor Cultuur. In een adviesrapport uit 2020 wees de Raad er op dat dit in 16 van de 355 gemeenten niet het geval is.¹ Vervolgens sprak hij deze verwachting uit: bij ongewijzigd beleid zal de afname van het aantal bibliotheekvoorzieningen de komende jaren doorzetten. Als gevolg van aanhoudende gemeentelijke bezuinigingen brokkelt het bibliotheeknetwerk af. 

In zijn advies aan de minister van OCW noemt de Raad dit ‘’een zeer onwenselijke situatie’’. Vervolgens doet hij vijf heldere aanbevelingen om de situatie te verbeteren, waarvan de eerste is: het versterken van het wettelijk kader. De Raad meent dat het Rijk de taak heeft om te waarborgen dat er in iedere gemeente toegang is tot de vijf bibliotheekfuncties. Om iedere inwoner toegang te kunnen bieden tot een hoogstaand bibliotheekaanbod, is er “druk op de ketel nodig’’ aldus de Raad.  

Dat advies heeft de sector opgevolgd, blijkend uit diverse lobbyactiviteiten. Of zij voldoende effect gaan sorteren, zal binnenkort duidelijk worden bij het aantreden van een nieuw kabinet.  

De toekomst begint vandaag!

Wat kunnen wij als netwerkpartners zelf nog meer doen om het tij te keren? Dat blijft intussen een ingewikkelde kwestie die zich opdringt. Naar welke gewenste toekomstige situatie willen we bijvoorbeeld toewerken?  

Naar welke toekomst verlangen we? 

Deze vraag loopt als een rode draad door initiatieven die we in het voorbije jaar hebben genomen, zoals het schetsen van een visie op 2025 en het organiseren van een dialoog ². Maar naar welke toekomst verlangen we?  

Als aanzet voor de gedachtewisseling een schets van mijn streefbeeld 2025-2030, waarin de gewenste toekomstige situatie in ieder geval deze kenmerken heeft:  

• Het wettelijk kader is versterkt: er is een structurele Rijksbekostiging, met in iedere gemeente weer een openbare bibliotheekvoorziening.  
• Mijn.bibliotheek is een modern en veilig account waarvan 8 miljoen verbonden burgers gebruik maken. De fysieke bibliotheek en de online bibliotheek hanteren beide een ethische marketingstrategie (‘het nemen van moreel correcte marketingbeslissingen en heldere, betrouwbare communicatie’) en bieden op profiel gepersonaliseerde diensten (‘relevantie’) met informatie over programmering, nieuwe bronnen in ‘de Collectie Nederland’. De schotten tussen musea, omroepen en bibliotheken zijn in de online wereld opgeheven.³ 
• Het innovatiemanagement in de sector is zodanig verbeterd dat de impact van het bibliotheeknetwerk als geheel aanmerkelijk is toegenomen – merkbaar en meetbaar.  
• Onze sector is erin geslaagd om de juiste professionals aan te trekken en te behouden, mede als gevolg van de realisatie van effectieve scholings- en opleidingsmogelijkheden op verschillende niveaus.  

Een bibliotheek voor iedereen is wenselijk, maar is dit ook mogelijk? Dat hangt in hoge mate af van politici. Maar de actoren in de beleidskolom (Rijk, VNG, IPO) en de uitvoeringskolom (Bibliotheken, POI’s en KB) zijn ook aan zet. Groot denken, klein doen, morgen – nee vandaag! – beginnen.  

Waarmee? Deelnemen aan de dialoog over de toekomst, want die begint vandaag.  

Peter van Eijk 

November 2021 

Bronnen:

1 Raad voor Cultuur, ‘’Een bibliotheek voor iedereen’’ (feb. 2020, blz. 9)

2 Zie https://www.bibliotheek2025.nl. De eerste dialoogbijeenkomst vond plaats op 24-11-2021.

3 https://imu.nl/ethische-marketing/