BLOG

“Het doel van digitale inclusie is dat iedereen mee kan doen aan technologische ontwikkelingen die bepalend zijn voor het dagelijkse leven. Meedoen bevordert kansengelijkheid in alle maatschappelijke domeinen en inspraak bij belangrijke kwesties”. Dit zijn de openingswoorden van Alexander van Deursen, hoogleraar[1] aan Universiteit Twente, in zijn trendrapport Digitale Inclusie dat eerder deze maand verscheen.[2]

Digitale ongelijkheid
Hoewel 98 procent van de bevolking toegang heeft tot het internet is digitale ongelijkheid problematisch in ons land. De wetenschapper licht dat in een bijhorend persbericht toe: “Helaas geldt dat het deel van de bevolking dat in potentie het meeste van internetgebruik zou kunnen profiteren, dit het minste doet … internet versterkt bestaande vormen van ongelijkheid. Hoe meer middelen iemand tot zijn beschikking heeft (bijvoorbeeld opleiding, bezit, geletterdheid of sociaal netwerk), hoe meer internet oplevert. Hoe minder middelen beschikbaar, hoe kleiner de bijdrage aan iemands welzijn en hoe lastiger het is om negatieve uitkomsten te beperken. Daarom doen we in het rapport diverse aanbevelingen die beleidsmakers helpen bij het ontwikkelen van digitale-inclusie-interventies, zodat deze ook daadwerkelijk leiden tot het gewenste effect; het beperken of zelfs terugdringen van maatschappelijke ongelijkheid als gevolg van digitale ongelijkheid.”

Feitelijkheden
De aanbevelingen zijn niet alleen relevant voor beleidsmakers. Onder de huidige omstandigheden zijn ze ook voor (toekomstige) landelijke beslissers en professionals in het informatiedomein de moeite van het lezen waard. Want kenmerkend voor de actuele context zijn een tweetal feiten. Allereerst dat de internationale opkomst van digitale technologie onstuitbaar is. Denk alleen al aan de turbulente groei van AI-toepassingen, zoals ChatGPT, die sinds een klein jaar voor miljoenen internetgebruikers beschikbaar zijn gekomen. In de tweede plaats dat digitale vaardigheden een sleutelrol spelen, wil je als inwoner profijt kunnen hebben van nieuwe technologie.

Urgentie
Wat dit laatste betreft bevat het trendrapport een urgente boodschap: ‘’De bevindingen laten zien dat er al veel ruimte voor verbetering is bij zogenaamde functionele vaardigheden (knoppenkennis, acties uitvoeren), maar dat het niveau van kritische vaardigheden helemaal zorgwekkend is. Een groot deel van de bevolking is bijvoorbeeld onvoldoende vaardig in het interpreteren en evalueren van informatie, maakt geen ethische overwegingen bij het plaatsen van berichten of foto’s op sociale media of heeft grote moeite met het herkennen en vermijden van scams of fake news.’’ [3] 

Nieuw landsbestuur nieuwe kansen?
In de aanbevelingen komt een pleidooi voor een multi-stakeholder aanpak met een laagdrempelige toegang naar voren. Het doel van digitale inclusie kan alleen door een meerjarige, gezamenlijke inspanning van meerdere actoren worden bereikt. Dat treft, want dat is precies wat velen in het bibliotheeknetwerk – in programma’s zoals basisvaardigheden, digitaal burgerschap en digitale inclusie – uitvoerend doen. Maar een belangrijk aandachtspunt is dat deze programma’s vrijwel allemaal een tijdelijk karakter hebben. Gezien de landelijke verkiezingen dringt zich daarom de vraag op, of het bibliotheeknetwerk in staat zal worden gesteld om met deze educatieve activiteiten door te gaan. Wat zijn de voortekenen?

Partijprogramma’s in vogelvlucht
Wat staat er over het moderne bibliotheekwerk in de programma’s van partijen die eventueel mee gaan doen in het toekomstig landsbestuur? Een vogelvlucht toont een gemengd beeld. [4] Helder is enerzijds dat er een brede politieke overeenstemming bestaat over nut en noodzaak van de bibliotheek als basisvoorziening. Die moet er zijn voor iedereen in elke gemeente. Te verwachten is dat de algemene beleidslijn die het demissionaire kabinet onder leiding van staatssecretaris Uslu (OCW) heeft uitgestippeld, zal worden gevolgd door een volgende regering. Anderzijds is minder duidelijk wat dit concreet gaat betekenen voor het aanbod aan openbare educatieve voorzieningen op lokaal niveau. Uit de partijprogramma’s blijkt dat expliciete opvattingen over ‘Leven Lang leren’ ontbreken dan wel uiteenlopen. Welke taken komen er wat dit betreft toebedacht aan welke overheidsorganisatie? Wat wordt de burger geacht zelf te doen? Welke structurele rol zien de nieuwgekozen politici op het gebied van de maatschappelijk educatieve dienstverlening voor het bibliotheeknetwerk?

Rol overheid
Terug naar het trendrapport. Dit staat er over de multi-stakeholder aanpak: “Denk aan diverse actoren en instellingen in onze samenleving, waaronder overheden, ICT-industrie, ICT-opleidingen, software- en contentuitgevers, arbeidsorganisaties, scholen en universiteiten, bibliotheken, openbare toegangscentra en ondersteuningsgroepen met toegang tot de doelgroep. Een dergelijke diversiteit aan actoren kan op hoog niveau het best vanuit de overheid worden gecoördineerd, waarbij de precieze rollen van de verschillende actoren worden vastgesteld en verder worden ontwikkeld”.

Oproep aan toekomstige beslissers
Mijn interpretatie is dat bibliotheekorganisaties zich – samen met hun lokale netwerkpartners – ontwikkelen in de goede richting. Zie bijvoorbeeld de de infographic over 2022: het aantal maatschappelijke activiteiten groeit waardoor contacten met nieuwe doelgroepen toenemen.

Maar alle betrokkenen weten: het doel van digitale inclusie is nog ver buiten bereik. In afwachting van een nieuw kabinet is intussen mijn oproep aan toekomstige beslissers: investeer structureel in de programma’s voor digitale inclusie en de rol van het bibliotheeknetwerk daarbij.

Peter van Eijk

November 2023

(Foto rechtsboven/bron: Umberto; Unsplash.com; deb2EnbWPr8)

---

[1] Alexander van Deursen is Full Professor of Digital inequality aan Universiteit Twente.

[2] Trendrapport Digitale inclusie, november 2023 (zie www.centrumdigitaleinclusie.nl).

[3] Persbericht behorend bij het rapport.

[4] Het betreft de programma’s van: BBB, CDA, ChristenUnie, D66, NSC, PvdA/Groen links, PvdD, PVV, Volt en VVD.