Naar de maatschappelijke bibliotheek WegWijzer Werkplaats Warenhuis Voor bibliotheken in transitie

Naar de maatschappelijke bibliotheek WegWijzer Werkplaats Warenhuis Voor bibliotheken in transitie

Nieuws

Van idee – (in)direct – naar effect en impact!

Geplaatst: 23 februari 2022

Van idee – (in)direct – naar effect en impact!

Geplaatst: 23 februari 2022

BLOG

De gemeenteraadsverkiezingen vinden plaats in maart. Voor burgers met stemrecht is dit een interessante periode met ruimte om stil te staan bij de eigen voorkeur. Voor bibliotheekdirecties is het vooral een spannende tijd, omdat gemeentebesturen via subsidies zo’n circa 80-90 procent financieren van het bibliotheekwerk.  

Wat zullen de beleidsprioriteiten worden van de nieuwe coalities? Welke verwachtingen hebben de politici van de lokale bibliotheekdienstverlening? Dit zijn kwesties die zich opdringen in de komende periode. 

Toverwoord 

Tijdens mijn overleggen over dit onderwerp kwam in de afgelopen jaren vaak een toverwoord uit deze tijd naar voren: impact.1 Want er is een groeiende politieke belangstelling voor het moderne bibliotheekwerk. Natuurlijk is dat goed nieuws. Tegelijkertijd is hier alertheid geboden! Want de kans op miscommunicatie en het ontstaan van verkeerde verwachtingen is groot:  

  • want de situatie waarin twee gesprekspartners hetzelfde begrippenkader hanteren komt in dit verband nauwelijks voor; 
  • daarnaast is de connotatie van het woord tegenwoordig louter positief. Het fenomeen van naïeve interventies met negatieve gevolgen is in beleidskringen naar de achtergrond geraakt;2 
  • dat de weg van een idee naar merkbare impact lang is en bezaaid ligt met voetangels en klemmen, is geen populair onderwerp.  

Het cruciale gesprek 

Maar voor alle duidelijkheid: het gesprek hierover is cruciaal, gezien het grote belang van goede samenwerkingsrelaties tussen gemeentebestuurders, beleidsadviseurs en bibliotheekprofessionals. Hoe dan zo’n gesprek op een productieve manier te voeren?  

Dit vraagstuk houdt mij al geruime tijd bezig. Uit mijn zoektocht naar mogelijke antwoorden sinds 2017 deel ik twee ervaringen. In beide gevallen gaat het om ‘learning by doing’-initiatieven met deskundige en betrokken relaties.  

Het logisch model: wat zijn de doelen van de gemeente? 

Een snelle scan leert me dat er in veel lokale verkiezingsprogramma’s van politieke partijen passages staan over een ‘Leven Lang leren’, of over ‘betere beheersing van taal voor de jeugd’ en ‘digitale vaardigheden voor ouderen’. Het besef van stevige maatschappelijke opgaven op deze gebieden leeft bij meerdere partijen. Wie betrekkelijk snel wil laten zien welke bijdragen bibliotheekorganisaties in dit verband kunnen leveren, kan gebruik maken van ons ‘logisch model’:3  

Het model bevat een onderscheid tussen twee soorten relaties: die tussen de activiteit en het directe effect en die tussen het directe effect en het indirecte effect. Bij de eerste relatie is er sprake van een activiteit, denk aan een training in het schrijven van sollicitatiebrieven, die een effect veroorzaakt: de vaardigheid om een sollicitatiebrief te schrijven. Een meting maakt die relatie aannemelijk. De tweede relatie is ingewikkelde: veel meer invloeden spelen een rol. Het directe effect (een brief kunnen schrijven) kan bijdragen aan een indirect effect, denk aan het vinden van betaald werk. Maar de brief in dit voorbeeld is nooit de enige oorzaak. 

Een checklist voor ‘het cruciale gesprek’ en een inspirerend voorbeeld  

Extra interessant in dit kader is de recente publicatie ‘De impact en publieke waarde van de openbare bibliotheek’ op basis van onderzoek uitgevoerd door Frank Huysmans. In deze coproductie met goede partners is het gelukt om een gespreksleidraad te maken met een bijhorend begrippenkader.  

Een extra ‘alert’ hierbij: hoed u voor diegenen die eenvoudig zeggen ‘impact te maken’, want:  

“Impact betreft de verandering die een organisatie teweegbrengt op de lange termijn. Die verandering kan zowel individueel als collectief zijn, zowel positief als negatief, zowel bedoeld als onbedoeld. (…). Impact gaat over de mate waarin een activiteit de levens en omgeving van deelnemers op bredere schaal heeft beïnvloed. Die invloeden reiken verder dan de concrete doelen van een programma en kunnen doorwerken in allerlei aspecten in het dagelijks leven en de omgeving.” 4 

De publicatie bevat onder meer een praktische checklist en een inspirerend voorbeeld uit Toronto. Hopelijk gaan veel betrokkenen in gemeenten dit volgen! 

Peter van Eijk 
Februari 2022

Toronto Public Library

1 Een mooie typering van Lyn Berger, Het toverwoord van deze tijd is impact. Maar wat betekent het? De Correspondent.nl, maart 2016. 

2 De term is van Nicholas Taleb. In zijn boek geeft hij treffende voorbeelden, Antifragiel (uitgeverij Nieuwezijds, 2013), blz. 109-132. 

3 Edwin van der Zalm en Peter van Eijk beschreven dit model in Meervoudige verantwoording: ervaringen in de bibliotheeksector, Informatiewetenschap, oktober 2018 (zie www.iwabase.nl)  

4 De partners in dit initiatief waren Henk Snier (Cubiss), Nina Nanini (NBD- Biblion), Saskia Leferink (OCLC), Frans Bergfeld (ProBiblio) en Frank Huysmans (WareKennis). Zie hier het rapport van zijn hand.