James Stockdale was een Amerikaanse legerofficier die in Vietnam acht jaar gevangen zat, grotendeels alleen. Al die tijd bleef hij geloven in een goede afloop. Tegen hoogleraar Jim Collins vertelde hij in interview: “Je moet het vertrouwen dat je uiteindelijk zult overwinnen nooit verwarren met de discipline om de keiharde werkelijkheid onder ogen te zien, hoe die er ook uitziet”. Onderzoeker Collins spreekt sindsdien over de Stockdale paradox. [1] In mijn korte vertaling betekent dit: optimisme is zowel onontbeerlijk als gevaarlijk, omdat het jouw zicht op de werkelijkheid kan vertroebelen.
Over naar onze sector: wat zijn de actuele feiten die beleidsmakers, bibliotheekbestuurders en -professionals, onder ogen moeten zien? Ze staan te lezen in twee rapporten die in de afgelopen maand verschenen. KWINK groep publiceerde de evaluatie van de Wsob.[2] Vervolgens heeft de Raad voor Cultuur daarop voortgebouwd in een eigen advies: “Een bibliotheek voor iedereen.” [3] Uit dit adviesrapport een paar essentiële bevindingen:
- het niveau van de gemeentelijke bekostiging is sinds 2010 met 19 procent gedaald;
- een daling van het aantal bibliotheeklocaties met 27 procent tussen 2012 en 2018;
- teruglopende gebruikersinkomsten bij bibliotheken door dalende ledenaantallen: van 62,3 miljoen in 2014 naar 56, 4 miljoen euro in 2018;
- zestien gemeenten (van de in totaal 355) die in 2019 geen bibliotheekvoorziening meer hebben, zoals beschreven in de wet;
- In de periode 2010-2015 is bezuinigd op gekwalificeerd personeel: gerekend in fte’s meer dan 20 procent, hetgeen betekent dat “het personeel nog niet voldoende is toegerust op de uitgebreide taak.”[4]
De Raad concludeert dat niet iedere Nederlander toegang heeft tot een kwalitatief hoogstaand bibliotheekaanbod. Het wettelijk adviesorgaan verwacht dat de afname van het aantal bibliotheekvoorzieningen doorzet en dat de verschillen in het aanbod tussen gemeenten zullen toenemen. De Raad voor Cultuur noemt dit een ongewenste situatie en daarom komt hij met een krachtig advies aan de minister: het Rijk moet ervoor zorgen dat de gemeente haar taak gaat uitvoeren, zodat alle inwoners van ons land toegang hebben tot de vijf bibliotheekfuncties. Ten behoeve van dit heldere, maatschappelijke doel formuleert de Raad een aantal aanbevelingen. Zowel in de richting van minister Van Engelshoven als voor ons, de organisaties in de uitvoeringskolom: bibliotheken, POI’s en KB.
U had het vast al door: dit adviesrapport is mij uit het hart gegrepen. Daarom nog één citaat uit het slotwoord: “Openbare bibliotheken zijn van groot belang voor de samenleving. Ze zijn bakens van de democratie en dragen bij aan sociale cohesie”. Meer steun uit onverdachte hoek is nauwelijks denkbaar aan de vooravond van de parlementaire behandeling van de wetsevaluatie. Maar hoe nu concreet verder te gaan met deze wijze raad?
Verder langs twee sporen
Vervolgstappen langs twee sporen zijn noodzakelijk.
Via een eerste spoor kunnen wijzelf met de aanbevelingen alvast aan de slag. Het voorbereiden op nauwere samenwerking in het netwerk, ideeën verzamelen voor de nieuwe Nationale Bibliotheekagenda, het gezamenlijk vergroten van expertise in de bibliotheek…
Dit hoeft nergens op te wachten. En vertrouwen op de goede afloop helpt onze inspanningen positief te laden.
Het tweede spoor is de Haagse beïnvloeding via de VOB. Want een versterkt wettelijk kader, met een verplichting voor gemeenten om een bibliotheekvoorziening in stand te houden, vereist structurele investeringen. Er is veel druk op de ketel nodig om dat voor elkaar te krijgen. Meer dan voorheen is een krachtige lobby voor dit doel noodzakelijk. Via de krachtenbundeling van taskforce en interim-directie is een begin gemaakt. We mogen echter niet verzaken om beleidmakers de keiharde realiteit onder ogen te laten zien: de nieuwe Bibliotheek voldoet aan een behoefte, is hard nodig maar kost geld. Echt geld.
[1] https://www.jimcollins.com/article_topics/articles/good-to-great.html
[2] https://www.kwinkgroep.nl/publicatie/evaluatie-wsob/
[3] https://www.raadvoorcultuur.nl/documenten/adviezen/2020/02/11/een-bibliotheek-voor-iedereen
[4] Zie bibliotheekinzicht.nl: ‘Medewerkers in een veranderende branche’’ (augustus 2019)
Terug naar de nieuwsbrief